Ẩm Thực Miền Tây

Những cánh đồng sậy bắt đầu trổ bông là biết mùa gió bất đã về, chẳng mấy chốc đông đi xuân đến Tết lại về khắp mọi nơi. Năm nào cũng vậy vào mỗi dịp giáp Tết, U Minh Thượng quê tôi lại rộn ràng vào mùa tát đìa bắt cá, dần dà công việc ấy đã đi sâu vào ký ức bao người dân quê tôi tự bao giờ. Từ xa xưa U Minh Thượng nổi tiếng là vùng lắm tôm nhiều cá, lại thêm là nơi đất rộng người thưa nên nhà ai cũng có ruộng vườn, mương đìa rộng lớn. Có đìa trũng tự nhiên nhưng hơi cạn được gia chủ đào sâu thêm để mùa mưa cá vào ở, có đìa được tạo ra do lúc lên líp trồng rẩy trong vườn tạo thành đìa. Mùa mưa các loài cá theo con nước vào đìa, mùa khô cá ra không kịp nên ở lại đìa sinh sống. Cuối năm chủ đìa đi một vòng xem lượng cá mỗi đìa, đìa nào nhiều cá, có cá to mới tiến hành tát, còn những đìa ít cá thì chừa lại để năm sau. Cứ luôn phiên như vậy nên Tết năm nào quê tôi cũng nhộn nhịp đón mùa bắt cá.

ẩm thực miền tây, cá lóc nướng trui

Nhà ai chuẩn bị tát đìa thì hừng sáng sương còn phủ mờ ảo trên mái nhà thì chủ nhà đã dậy nấu sẳn bửa cơm sáng cho mọi người. Khi đặt máy bơm xuống đìa, gia chủ dọn cơm ra vườn nơi gần đìa đang tát để cúng đất đai, viên trạch, thần đình phù hộ cho máy móc chạy êm xuôi thu hoạch cá tôm đầy ấp. Mâm cơm trước cúng sau là mời những người bỏ công sang phụ giúp tát đìa. Ngày xưa công việc trong làng trong xóm mọi người đều dần cong cho nhau, việc nhà anh cũng như việc nhà tôi nên cái tình cái nghĩa bà con chồm xóm ngày thêm bền chặt.

Trước đây người dân thường be bờ đắp đập lại để tát đìa bằng gào ngang, bằng thùng có khi tát cả thàng trời mới cạn. Ngày nay có máy bơm nên công việc tát đìa đở vất vả và rút ngắn thời gian hơn nhiều. Trong thời gian chờ nước cạn mọi người tranh thủ đi dọn cỏ, rau muống, bèo cho thông thoáng để chuẩn bị cho đem lưới xuống kéo cá. Cá trong đìa rất da dạng ngoài các loại cá đồng như. Cá rô, cá lóc, cá lóc bông, cá sặc còn có các loại cá trắng khác. Cá trắng ngoi lên trên mặt nước nên trước khi bắt cá đồng người ta thường kéo phần cá bên trên trước. Do phải bắt nhiều khớp mới xong, nên gia chủ đã chuẩn bị trước nhiều tấm lưới lớn được may kín chỉ chừa miệng bên trên để đổ cá vào rọng. Bồn cá được giăng ngay đường nước ra vào để cá sống và mạnh chờ ghe đến cân.

tát đìa bắt cá

Khi nước rút gần cạn là lúc bắt đến cá đồng hay còn gọi là cá đen, cá đồng chúi sâu vào bùn nên phài ngâm mình trong bùn mò trong cỏ, trong hang, ngóc ngách vũng bùn sâu mới bắt được cá to. Ngày trước cá đồng sinh trưởng tự nhiên trong các ao đìa nên người dân quê tôi bắt được những con cá to nặng tầm 2 kg là chuyên bình thường. Những đứa trẻ ở trên bờ cũng nhốn nháo, chờ được người lớn cho phép là phóng xuống đìa mò cá ngay, sìn bùn văng đầy mặt bám đầy mình vậy mà đứa nào cũng hớn hở. Cảm giác được ngâm mình trong bùn lặn hụm mò cá thiệt là thú vị đối với những đứa trẻ miền quê như chúng tôi. Mỗi khi bắt được cá là mừng như được cho quà bánh, đứa nào trong nhóm bắt được cá to còn sót lại là được ngưỡng mộ dữ lắm. Niềm vui ấy rất đồi bình dị mà mang đậm hồn quê, nuôi dưỡng tâm hồn bao thế hệ.

Bắt cá song mọi người lại khai thông đường nước vào đìa lại, sửa sang lại đìa tạo môi trường sống cho cá, để cá tiếp tục vào đìa sinh trưởng. Sau khi lo dọn dẹp đìa song thì thương lái cũng bắt đầu vào tận địa để thu mua cá. Ngày thường quan cảnh nơi đây yên ắn vắng vẻ, nhưng mùa bắt cá đồng giáp Tết lại nhộn nhịp hẳn lên. Tiếng cười nói của trẻ con, tiếng thương lái và chủ nhà thương lượng giá cả, tiếng các chú các bác bàn luận về lượng cá năm ngoái năm này và cả tiếng cá đang quẩy nước tung tóe trong chiếc mùng rọng cá.

Mùa bắt cá đồng bà con không chỉ có thêm nhiều món ăn ngày Tết mà còn có thêm thu nhập để mua sắm Tết, thương lái cũng tất bật hết nhà này tới nhà kia để thu gom thật nhiều cá đáp ứng nhu cầu thị trường Tết. Cân cá có thêm thu nhập nhưng không ai cân hết bao giờ, lúc nào chủ đìa cũng lựa những con cá đồng to, mập ú, ngon lành đem đi rọng trong mùng cá để dành đãi khách dịp Tết.

Bao giờ tát đìa xong chủ đìa cũng làm một bửa ăn tiếp đãi bà còn hàng xóm để ăn mừng thu hoặc được nhiều cá và cũng để cảm ơn mọi người đã đến phụ giúp nhà mình. Người dân quê tôi quan niệm, con cá bán ra tiền xài cũng hết nhưng đã có lòng lựa chọn con cá ngon để đãi khách thì cái tình cái nghĩa mới lâu dài khó phai.

Bọn trẻ cũng tự thưởng cho mình một bửa cá lóc nướng trui, nhất là cá vừa bắt lên đem lụi ngay vào đống rơm hay đống lá chuối khô. Cá chín vảy cá khét bốc lên một mùi hương đặc trưng của cá đồng nướng trui, khiến bụng dạ cồn cào cả lên. Thịt cá còn chắc nịch, vừa thơm vừa ngọt ăn rồi nhớ mãi không thôi.

cá lóc nướng trui

Cá chừa lại phần rọng sống, phần xẻ làm khô, bởi ở xứ cá nên chuyện làm khô làm mấm người dân nơi đây có rất nhiều kinh nghiệm. Chỉ nhìn phần ướp cá đã thấy hấp dẫn, nào tiêu, ớt, nước mấm, đường hòa lại với nhau cho ra một hổn hợp đậm đà. Sau khi ướp cá chờ khoảng 6-7 tiếng đồng hồ cho cá thấm gia vị là có thể đem đi phơi.

Ngày nay do nhu cầu cung cấp khô cá đồng ăn Tết ngày càng nhiều nên các cơ sở làm khô ở chợ vùng U Minh Thượng vào dịp giáp Tết cũng nhộn nhịp hơn hẳn. Có các loại khô cá đồng như cá lóc, cá sặc rằng. Đó là các món khô đặc sản thơm ngon làm tăng thêm hương vị đậm đà trong ngày Tết cổ truyền dân tộc.

Tết là lúc mọi người được ngập trong tình yêu thương của gia đình, con cháu vây quần về nhà ông bà, cha mẹ, để thăm và chúc Tết. Niềm vui hiện rỏ qua ánh mắt nụ cười của ông bà, cha mẹ khi được đón con cháu về sum vầy.

Quê tôi là vậy, tát đìa xong đều chừa lại cá ăn Tết, nhà ai cũng có mùng rọng cá. Khi có khách đến chỉ cần xúc cá lên làm mấy món dân dã đãi khách. Mâm cơm ngày Tết có cá lóc nướng trui ông tôi vừa cạo vảy, có món khô cá sặc rằng ngoại làm sau hôm tát đìa, chỉ như vậy mà ấm lòng, mà đầm ấm Tết quê nhà, qua đó cũng thể hiện tính cách giản dị gần gữi thiên nhiên của người dân U Minh quê tôi. Ở Quê bửa cơm đãi khách khách trong mùa Tết dù không có nhiều món cao sang nhưng đậm đà hương vị Tết quê, nhờ vào những món ăn dân dã đồng quê. Trên bửa cơm ấy còn đầm ấm hơn bởi tình cảm gia đình gắn bó keo sơn hòa hợp, chính những kỹ niệm ấy cho ta nhiều cảm xúc hơn đối với Tết, đó là một nét chấm phá, làm nên bức tranh ngày Tết thêm đậm đà hồn quê xứ sở .